ՀՀ Էներգետիկ համակարգը

Իհարկե մարդու առօրյայի անբաժան մասնիկներից է էներգիան, և ինչպես ամեն պետության մեջ, էներգետիկ համակարգը մեծ դեր ունի, ինչպես տնտեսության և քաղաքականության այնպես էլ կյանքի, առօրյաի, մարդու գործունեության և զարգացման հարցում: Առաջին հերթին այն ապահովում է մեր կենսագործունեությունը, դարձնում այն ավելի հարմարավետ և մենք չենք կարող պատկերացնել մեր կյանքը առանց դրա, նաև հանդիսանում է տնտեսական մեծ գործոն, եկամուտների աղբյուր, և քաղաքական շարժառիթ:
ՀՀ-ն լինելով սակավ էներգակիրներ ունեցող երկի` այսօր տարածաշրջանում էլեկտրաէներգիա արտահանող երկիր է։ 2007 2011 թվականներին հանրապետությունից արտահանվել է մոտ 4 մլրդ կՎտ ժամ էլեկտրաէներգիա։ ՀՀ կառավարությունը ոլորտի հետագա զարգացման նպատակով կատարել է մի շարք կարևոր քայլեր և զգալի ներդրումներ:
Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկան հետխորհրդային՝ 1990ականների դաժան ճգնաժամից հետո, շնորհիվ Մեծամորի ատոմային էլեկտրակայանի վերաբացման, մշտապես ավելցուկային հզորություն է ունեցել։ Հայաստանը ենթադրվում է, որ ունի նավթի և գազի պաշարներ, սակայն ներկայումս համարյա այդ բոլորը ներկրում է Ռուսաստանից։ Նոր Իրան-Հայաստան գազատարի տարողունակությունը թույլ է տալիս Հայաստանին 2008թ. պահանջարկից երկու անգամ ավել գազով մատակարարել։ Այն ներուժ ունի ապահովելու Հայաստանի էներգետիկ ապահովությունը որպես այլընտրանքային աղբյուր Վրաստանի տարածքով անցնող Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող գազատարին։ Չնայած հանածո վառելիքի բացակայությանը, Հայաստանը էլեկտրաէներգիայի արտադրության համար զգալի ռեսուրսներ ունի։ Մեծամորի ատոմակայանը ապահովում է երկրի էլեկտրականության 42.9%-ը։ Հայաստանը ծրագրում է նոր ատոմակայան կառուցել, որը կփոխարինի 1979թ. կառուցած Մեծամորի ատոմակայանին։ Երկիրը նաև ունի տասնմեկ հիդրոէլեկտրակայան և նախատեսվում է Սյունիքումկառուցել Ջերմաղբյուր երկրաջերմային էլեկտրակայան: Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի մնացած մասը արտադրվում է գազի այրմամբ՝ Երևանի և Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայաններ։ Քամու էներգետիկան Հայաստանում թույլ է զարգացած, 2008-ից սկսած Հայաստանում գործում է միայն մի քամու էլեկտրակայան Լոռու մարզում: Հայկական և Իրանական էներգետիկ սեկտորները այժմ միասին նախագծում են Իրանահայկական էլեկտրակայան, որը կդառնա երկրի ամենամեծ քամու էլեկտրակայանը: Հայաստանը ԵՄ INOGATE էներգետիկ ծրագրի գործընկեր երկիր է։ Եվրամիության էներգետիկ ծրագիրն ունի չորս հիմնական ուղղություններ՝ էներգետիկ անվտանգության կատարելագործում, էներգետիկ շուկայի անդամ երկրների կոնվերգենցիա (միավորում) Եվրամիության ներքին էներգետիկ շուկայի սկզբունքների հիման վրա, էներգետիկայի կայուն զարգացման աջակցություն, ընդհանուր և տարածաշրջանային էներգետիկ ծրագրերի համար ներդրումների ներգրավում։
Տարբեր գնահատականներով Հայաստանի էներգետիկ համակարգի մոտ 80 տոկոսը գտնվում է Ռուսաստանի վերահսկողության տակ։

1998-2000թթ. ՀՀ պետական գույքի մասնավորեցման ծրագրում ընդգրկվել էր "Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր" ՓԲ ընկերությունը: ՀՀ կառավարության 10.06.1999թ. թիվ 407 որոշմամբ նախատեսվեց "ՀԷՑ" ՓԲԸ մասնավորեցնել միջազգային մրցույթով: Արդյունքում "ՀԷՑ" ՓԲԸ հաղթող ճանաչվեց "Midland Resources Holding LTD" ընկերությունը:
2002թ. օգոստոսի 26-ին "Midland Resources" ընկերության և ՀՀ Կառավարության միջև կնքվեց "Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր" ՓԲ ընկերության բաժնետոմսերի գնման պայմանագիրը:
Այսօր "ՀԷՑ" ՓԲԸ սեփանակատերն է "ԻՆՏԵՐ ՌԱՕ ԵԷՍ" ՓԲԸ, որն էլեկտրական ցանցերի սեփականատեր դարձավ 2006թ.:
ՙ"Ինտեր ՌԱՕ ԵԷՍ" ՓԲԸ հիմնվել է 1997թ.` գործում է Ռուսաստանում որպես էլեկտրաէներգիա արտահանող և ներմուծող օպերատոր, զբաղվում է էլեկտրաէներգիայի մատակարարմամբ, ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ արտասահմանում: Արտասահմանյան բաժնետոմսերի ձեռքբերումը ամրապնդել է "ԻՆՏԵՐ ՌԱՕ ԵԷՍ" -ի դիրքերը Եվրոպայի, Անդրկովկասի, Հեռավոր Արևելքի և Կենրոնական Ասիայի էլեկտրաէներգետիկ շուկաներում:
Ընկերության բաժնետոմսերի 60% -ը պատկանում է "ՌԱՕ ԵԷՍ Ռոսիի" ԲԲԸ-ին, 40%-ը` "Ռոսէներգաատոմ" հոլդինգին:
"ԻՆՏԵՐ ՌԱՕ ԵԷՍ" ՓԲԸ զարգացող կառույց է, կառավարում է տարբեր երկրներում գտնվող 20 ընկերություններից բաղկացած խումբը:
"ՀԷՑ"ԲԸ սպասարկում է մոտ 913 հազ. բաժանորդի:
Նախորդ տարիների համեմատ ավելացել է հավաքագրումների թիվը. 2003թ. թիվը կազմել է 95,2 %, 2004թ.` 98,5%, 2005թ` 100,6%:
Կրճատվել է կորուստների թիվը, 2003թ. - 21,0%, 2004թ. -17,2%, 2005թ. -16,1%:
Այսքան էլեկտրաէներգիա ստանալու հետևանքով հայաստանի բնությունը մեծ կորուստներ է կրել: 1930–ական թվականներից սկսած` Սևանա լճի ջրի անխնա օգտագործման արդյունքում (էներգիայի արտադրություն և ոռոգում) խախտվեց Սևանա լճի էկոլոգիական հավասարակշռությունը: Լճի մակարդակը 1933–2000թթ. արդյունաբերական շահագործման հետևանքով իջավ 19.6 մետրով, իսկ ծավալը նախկին 58.5 մլրդ խմ-ից կրճատվեց մինչև 32.5 մլրդ խմ: 1980-ական թվականներին Հայաստանի տարածքի 11%-ը ծածկված էր անտառներով, սակայն այսօր այդ ծածկույթը զգալի չափով նվազել է: Այսօր մեր երկրում աղետալի հետևանքներ է շարունակում թողնել նաև հանքարդյունաբերությունը: Հանրապետության տարածքի հազարավոր հեկտարներ ծածկված են բաց հանքերով և թափոններով: Շրջակա միջավայրի պաշտպանությանն ուղղված աշխատանքներ չեն կատարվում: Թունավոր գազերի արտանետումները և քիմիական նյութերի հեռացումը որպես թափոն աղտոտում են շրջակա միջավայրը և բացասական ազդեցություն թողնում մարդկանց առողջության վրա: Վերջին ժամանակաշրջանում բավական մեծ աղմուկ բարձրացավ Քաջարանի հանքի շուրջ՝ կապված բնապահպանական հարցերի հետ։ Բազմաթիվ ակտիվիստներ բողոքի ակցիա կազմակերպեցին և պահանջում էին, որ կառավարության որոշումը՝ տվյալ տարածքը ճանաչել որպես գերակա շահ, վերացվի: Ծրագրվել էր Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը ընդլայնել և գերակա հանրային շահ ճանաչել որոշակի հողատարածքներ` 6 համայնքներում: Գերակա շահի անվան տակ նպատակադրվել էին վերցնել նաև այդ համայնքների հողերը: Բայց բարեբախտաբար բնապահպանները հասան իրենց նպատակին և տարածքը պահպանվեց: Սրանք այն բազմաթիվ դեպքերից են, որոնք ցույց են տալիս թե ինչ բացիթողի վիճակում է հայաստանում բնապահպանությունը: Տարբեր ռեսուրսներ անխնայորեն վատնվում են էներգիա ստանալու, ոռոգման կամ արդյունաբերության համար: Հետևաբար պետք է փնտրել այլընտրանքային աղբյուրներ: Էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրները և վերականգնվող էներգիայի աղբյուրները թեև ընկալվում են որպես հոմանիշներ, այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ դրանց մեջ կա որոշակի տարբերություն: Էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրներ ասելով հասկանում ենք էներգիայի ցանկացած տեսակ, որոնք կարող են փոխարինել էներգիայի ավանդական աղբյուրներին և որոնց յուրացման արդյունքում ձևավորվում է այլընտրանքային էներգետիկան: Այլընտրանքային էներգետիկան ավելի լայն հաս կացություն է, որն իր մեջ ընդգրկում է վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների յուրացումը, ինչպես նաև էներգիայի ստացման «մաքուր», էներգախնա և «կանաչ» տեխնոլոգիաները: Իսկ վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներ են հանդիսանում վերականգնվող և անսպառ բնական ռեսուրսները, որոնցից կարելի է ստանալ էներգիայի տարբեր տեսակներ (էլեկտրաէներգիա, ջերմային, մեխանիկական) և որոնց շահագործման արդյունքում ձևավորվում է վերականգնվող ռեսուրսների էներգետիկան: Իմ կարծիքով հայաստանում կարող է զարգանալ այլընտրանքային էներգիայի ստացումը: Հայաստանի որոշակի տարածքը գտնվում է անապատային գոտում, հետևաբար կարելի է ստանալ արևային էներգիա: Նաև մենք ունենք բարձրադիր շրջաններ, որոնք կարող են ծառայել որպես քամուց ստացվող էներգիայի աղբյուր: Հայաստանի տարածքում կա ընդամենը մի այսպիսի էլեկտրակայան, որը գտնվում է Լոռու մարզում:
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Ի վերջո ինչքան ել փորձենք քչացնել մարդու կողմից տրված վնասը բնությանը, միևնույն է այն անխուսափելի է, սակայն դա չի նշանակում, ոչ պետք է բնության հետ վարվենք այսչափ անխնա: Մարդիկ էներգիա ստանալու տարբեր ձևեր են փնտրել թերևս այն օրվանից, երբ այն բացահայտել են: Մեր օրերում էներգիայի կիրառումը անխուսափելի է, և դրա հետևանքով Երկիրը մեծ կորուստներ է կրել և մենք պետք է սկսենք ավելի հարգալից և խնայողաբար վերաբերվել այն ռեսուրսներին և հնարավորություններին, որ մեզ տալիս է բնությունը: Անկասկած այս հատկանիշները չես վերագրի մեր պետությանը: Խնայելու և վնասը քչացնելու ձևերը մեր օրերում արդեն գտնվել են, բայց ժամանակն է մեզ` դրա կիրառելուն: Մենք կարող ենք սկսել հենց մեր առօրյայից: Օրինակ անջատելով բոլոր լույսերը գիշերային ժամերի, ձմռանը, կաթսայի ջերմաստիճանը բարձրացնելու փոխարեն հագնել տաք հագուստ, չվառել լույսերը առանց անհրաժեշտության, համակարգիչը անջատել ամեն օգտագործումից հետո և այլն: Հայաստանում դեռ մարդիկ ապրում են առանց մտահոգվելու ռեսուրսների սպառման մասին: Չնայած հայաստանը ռեսուրսների հետ դեռևս խնդիրներ չունի, բայց այդ խնդիրը մեզ նույնպես սպառնում է: Մենք պետք է սկսենք պահպանել մեր բնությունը, չտրամադրել ամեն չօգտագործված բնական տարածք հերթական <<օբյեկտի>> համար և գիտակցենք, որ ամեն պոչամբար, ամեն թափոն վնասում է նաև մեզ, և բնության առաջ ամենաանպաշտպան էակները հենց մենք ենք և շտապենք վերականգնել մեր անտառներն, գետերն ու միակ, ամենագեղեցիկ և կախարդական Սևանը:

Continue reading →

Հայ առաջին կուսակությունների ստեղծում ու գործունեությունը

Մարդիկ միշտ փորձել են համախմբվել մի գաղափարի շուրջ, հասնելու համար իրենց նպատակին: Կազմավորվել են խմբավորումներ, շարժումներ և ի վերջո կուսակցություններ: Առաջին մասսայական կուսակցությունը հանդես է եկել 1861թ-ին: Դա Լիբերալ կուսակցությունն էր: 1863թ-ին Գերմանիայում ստեղծվել է առաջին բանվորական կուսակցությունը: Հայ իրականության մեջ քաղաքական կուսակցությունների կազմավորումը սկիզբ է առնում 19-րդ դարի 80-ական թթ-ին, երբ 1877-1878 թթ-ի ռուս- թուրքական պատերազմից հետո ծավալվեց հայ ազգային ազատագրական պայքարը: Այս պայքարը ղեկավարելու և ուղղորդելուն էր միտված հայ ազգային կուսակցությունների ստեղծումը` 1885թ.՝Արմենական կուսակցություն, 1887թ.՝ Հնչակյան կուսակցություն, 1890թ.՝ Դաշնակցական կուսակցություն:

Continue reading →

Հայ վրիժառուները

Էմմա Խաչատրյան 11-րդ դասարան

Հետազոտական աշխատանք պատմությունից

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո՝ Մուդրոսի հրադադարով 1919 թվականին գումարվեց Թուրքիայի զինվորական դատարանի նիստ, Կոնստանդնուպոլսի ռազմական դատարանը  հեռակա կարգով մահապատժի ենթարկեց Թալեաթ, Էնվեր, Ջեմալ փաշաներին և դոկտոր Նազըմին: Սակայն ընդունված որոշումները հեռակա կարգ ունեին և երիտթուրքական կառավարության պարագլուխները խուսափեցին այդ վճռի իրականացումից: Տարիներ անց նրանք սպանվեցին հայ վրիժառուների ձեռքով:

Հայ ազգի դահիճների ոչնչացման որոշումը  կայացվեց  1919 թվականին Երևանում Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության IX ընդհանուր ժողովում: Որոշում  ընդունվեց ի կատար ածել երիտթուրք (Միություն և Առաջադիմություն կուսակցություն) պարագլուխների նկատմամբ դատավճիռը: Նշվեց  ցեղասպանությունը իրագործած հանցագործների 650 անուն, որոնցից առանձնացվեցին  41 գլխավոր հանցագործները: «Նեմեսիս » գործողությունն իրականացնելու համար ստեղծվեց  պատասխանատու մարմին (ղեկավար` ԱՄՆ-ում Հայաստանի Հանրապետության ներկայացուցիչ Արմեն Գարո) և հատուկ Ֆոնդ (ղեկավար` Շահան Սաթճակլյան): Հայ վրիժառուների ձեռքով սպանվեցին Մեծ Եղեռնի կազմակերպիչ մի շարք թուրք նախկին պաշտոնյաներ, այդ թվում` Թալեաթ փաշան, Էնվեր փաշան, Ջեմալ փաշան, Բեհաէդդին Շաքիրը, Թուրքիայի նախկին վարչապետ Սաիդ Հալիմը և այլոք: Իսկ Դոկտոր Նազըմը հետագայում կախաղան բարձրացվեց իր հայրենակիցների կողմից:

Ահա սրանք են այն հայ վրիժառուները, որոնք սպանեցին ցեղասպաններին, որոնց երբեք չի մոռանա հայ ժողովուրդը.

·         Սողոմոն Թեհլերյանը (Թեհլիրյան) ծնվել է 1896 թվականի ապրիլի 2-ին Արևմտյան Հայաստանի Էրզրումի վիլայեթի Ներքին Բագառիճ գյուղում: Նախնական կրթություն է ստացել ծննդավայրում: Ապա ուսումը շարունակել է Երզնկայի Կենտրոնական ուսումնարանում, որն ավարտել է 1912 թվականին և 1913-ին փոխադրվել է Սերբիա։ Առաջին Համաշխարհային Պատերազմը սկսվելուն պես նա մեկնել է Հայաստան, ուր մասնակցել է կամավորական շարժմանը՝ Անդրանիկի գնդում։ 1915 թվականին Թեհլերյանը վերապրել է ցեղասպանությունը, ինչը շատ մեծ ազդեցություն է ունեցել նրա կյանքում։ Նա կորցրել է իր ողջ ընտանիքը’ ծնողներին, եղբայրներին ու քույրերին: Ջարդերից հետո հրաշքով կենդանի է մնացել ու ապաստան գտել քրդերի մի ընտանիքում, որտեղից էլ փախչել է Արևելյան Հայաստան:

1921 թվականին Թեհլերյանը մասնակցել է Դաշնակցության Նեմեսիս գործողությանը՝ առաջադրանք ստանալով սպանել Եղեռնի գլխավոր կազկակեպչին՝ Թալեաթ փաշային։1921 թվականի մարտին Թեհլերյանը նրան գտնում է Բեռլինում՝ Շառլոտենբուրգ թաղամասում. փաշան թաքնվել էր Հարդենբերգ փողոցի վրա գտնվող մի տանը: Թեհլերյանը բնակարան է վարձում նրա տան դիմաց: Եվ մարտի 15-ին, պատուհանից տեսնելով Թալեաթին, դուրս է իջնում տնից և ատրճանակի մի կրակոցով սպանում ոճրագործին: Նույն օրը նրան ձերբակալում են: Սակայն 1921թ. հունիսի 2-ին գերմանական դատարանը անպարտ է ճանաչում Սողոմոն Թեհլերյանին։ Վերջինս պաշտպանվում էր երեք դատապաշտպանների կողմից, որոնցից մեկը դոկտոր Թեոդոր Նիմայերն էր՝ օրենսդրության պրոֆեսոր Քիլիհամալսարանից։ 2-ից 3-ը տեղի ունեցած դատավարության ընթացքում ամբաստանյալը պատմել է իր ընտանիքի և Հայոց Ցեղասպանության պատմությունը, հիմնավորել է իր կատարած սպանությունը: Գերմանական դատարանը (նախագահ‘ դոկտոր Լեմբերգ)Թեհլերյանին անպարտ է ճանաչել:

Թեհլերյանը երկար տարիներ ապրել է Հարավսլավիայի մայրաքաղաք Բելգրադի Դալմատինսկա փողոցի թիվ 78 տանը: 1945-ից հետո բնակություն է հաստատել ԱՄՆ-ի Ֆրեզնո քաղաքում, որտեղ էլ մահացել է 1960թ. մայիսի 23-ին: Ի հիշատակ Հայ վրիժառուի՝ հուշարձան է կանգնեցվել Ֆրեզնոյում, Թալինի շրջանի Մաստարա գյուղում և Երևանում:

·         Արշավիր Շիրակյանը ծնվել է 1900 թվականին, Կոստանդնուպոլսում: Դեռ մանուկ հասակից նա հայրական տանը տեսել էր հեղափոխական դեմքերի, ինչն էլ պատճառ էր հանդիսացել` համալրելու ՀՅԴ շարքերը: Դաշնակցական էր Արշավիրի ողջ ընտանիքը: Պոլսի իրենց տունը հայ գործիչների հավաքատեղի էր:

1917-18թթ. և զինադադարից հետո նա զենք փոխադրելու գաղտնի աշխատանքի անցավ: Հետագայում նա անդամագրվեց ՀՅԴ-ի ստեղծած «Նեմեսիս» գործողության պատասխանատու մարմնին:

Հռոմում Արշավիր Շիրակյանի գլխավոր թիրախը երիտթուրքական կառավարության առաջին վարչապետ Սայիդ Հալիմ փաշան էր: Նա որոշ ժամանակ զննեց Հալիմի կենցաղը և 1921 թ. դեկտեմբերի 5-ի, երբ Հալիմը կառքով իր թիկնապահի հետ վերադառնում է զբոսանքից, Արշավիրը ցատկում է կառքի ոտնատեղին, ատրճանակը պարպում Սայիդ Հալիմի քունքին, ապա գլխարկն ու վերարկուն հանում է, թողնում կառքում և արագ հեռանում:

Սայիդ Հալիմի թիկնապահը նույնպես ներկա էր, բայց նա խուճապի մատնվելով անգամ չի էլ փորձում կանգնեցնել Արշավիրին: Երիտթուրք պարագլուխները, ահաբեկված Շիրակյանի գործողությունից, փախուստի են դիմում Հռոմից, իսկ վրիժառուն «Նեմեսիսի» հանձնարարականով կրկին վերադառնում է Պոլիս` սպասելով հետագա ցուցումների:

Հետագայում նա 1922-ի ապրիլի 17-ին (Սբ. Զատիկի օրը), Բեռլինում` Թալեաթ փաշայի բնակարանի առջև, Արշավիր Շիրակյանը Արամ Երկանյանի հետ գնդակահարեցին «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե» կազմակերպության հիմնադիր Բեհաէդդին Շաքիրին ու Տրապիզոնի նախկին նահանգապետ Ջեմալ Ազմիին: Առաջինը հղացել էր հայ մանուկներին Սև ծովում խեղդելու հրեշային ծրագիրը, իսկ երկրորդը` իրագործել:

1923թ. Հաստատվել է ԱՄՆ-ում, որտեղ ապրել ու գործել է մինչև մահը։

·         1922 թվականի հուլիսի 25-ին Թիֆլիսում Պետրոս Տեր-Պողոսյանը և Արտաշես Գևորգյանը սպանեցին Թուրքիայի ռազմածովային ուժերի նախկին նախարար Ջեմալին:

Ջեմալ փաշան, որին դաժանության համար «մսագործ» էին անվանում եղել է Թալեաթի 2 հիմնական զինակիցներից մեկը: Նա իր մեծ մասնակցությունն է ցուցաբերել Հայոց Մեծ Եղեռնի կատարման մեջ: Նա նույնպես փախել Գերմանիա ու 1919-ին մահապատժի ենթարկվել: 1920-1922 թվականներին ռազմական խորհրդական է եղել Աֆղանստանում:
Այնտեղից Թուրքիա վերադառնալիս’ 1922-ի հուլիսի 25-ին Թիֆլիսում նրա մահապատիժը ի կատար ածեցին հայ վրիժառուները: Այդ գործողությանը մասնակցել են նաև Ստեփան Ծաղիկյանը և Զարեհ Մելիք-Շահնազարյանցը:

·         Հայազգի խորհրդային ռազմական գործիչ Հակոբ Արշակի Մելքումյանը ծնվել է 1885թ. դեկտեմբերի 24-ին, Շուշիում, Արցախ: Հոր մահից հետո պատանի Հակոբը մոր հետ տեղափոխվում է Աշխաբադ` հորեղբոր մոտ: Աշխաբադում Հակոբն ընդունվում է տեղի արական գիմնազիան, որն ավարտելուց հետո 1907 թվականին զորակոչվում է ցարական բանակ: 1917թ. Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո անցել է բոլշևիկների կողմը: ։ 1918 թ. ամռանից 1-ին մոսկովյան հեծելազորային գնդի հրամանատար էր, և մարտեր է մղել հարավային ուղղությամբ: Մասնակցել է Բուխարայի գրավմանը: 1920-23թթ. մասնակցել է բասմաչների խմբերի ոչնչացմանը: 1921 փետրվարին նրա ղեկավարությամբ հեծելազորային բրիգադը գրավել է Դենաու և Յուրչի քաղաքները, ինչի համար նա արժանացել է Կարմիր Դրոշի շքանշանի: Էնվեր փաշայի և նրա գլխավորած հրոսակախմբի ոչնչացման համար (1922թ. ամառ) ստացել է Կարմիր դրոշի երկրորդ շքանշան : 1924թ. նշանակվել է Թուրքեստանյան հեծելազորային խմբի 8-րդ բաժնի հրամանատար: 1924-31թթ. նրա ղեկավարած ստորաբաժանումը ոչնչացրել է Տաջիկիստանում և Թուրքմենիայում բասմաչության մնացուկները: 1934-37թթ. զբաղեցրել է Միջինասիական ռազմական օկրուգի ղեկավարի օգնականի պաշտոնը: 1937թ. հունիսին ձերբակալվել է: «Ռազմա-ֆաշիստական դավադրությանը» մասնակցելու մեղադրանքով դատապարտվել է 15 տարվա ազատազրկման և 5 տարով քաղաքացիական իրավունքներից զրկման: 1954թ. ազատ է արձակվել և ռեաբիլիտացվել է:  «Թուրքեստանցիներ» («Туркестанцы» (1960 г.)) գրքի հեղինակ: «Թուրքեստանցիներ» («Туркестанцы» (1960 г.)) գրքի հեղինակ:
Սովետական բանակի պահեստի գեներալ-լեյտենանտ Հ. Մելքումովը մահացել է 1962 թվականին: Մոսկվայում Նովոդեւիչի գերեզմատանը գտնվող նրա շիրիմի վրա ՍՍՀՄ պաշտպանության նախարարության կողմից կանգնեցվել է խիզախ զորահրամանատար, լեգենդար հերոսի հուշարձանը:

·         Արամ Երկանյանը ծնվել է 1900 թվականին Կարին քաղաքում: Հաճախել է տեղի դպրոցը: 1915թ. կորցնելով ծնողներին, հարազատներին` նա հրաշքով ողջ է մնում ու տեղափոխվում Արևելյան Հայաստան: 1917թ. կամավոր զինվորագրվում է, 1918թ. նշանակվում ռազմակայի պետ Կարին-Դերջան ճանապարհին, որին վստահված էր ռուս զորքերի թողած պահեստների պահպանումը: 1918թ. մայիսին մասնակցում է Բաշ-Ապարանի ճակատամարտին որպես դասակի հրամանատար: Պատերազմի ավարտից հետո ՀՀ կառավարության հանձնարարականով Արամ Երկանյանն ընդգրկվում է «Նեմեսիս» ծրագրում:  Արամ Երկանյանին ու Արշավիր Շիրակյանին հանձնարարում են սպանել երիտթուրք պարագլուխներ Բեհաէդդին Շաքիրին ու Ջեմալ Ազմիին:

1922թ. ապրիլի 17-ին Բեռլինի Ուլանդշտրասե փողոցում գնդակահարելով Բեհաէդդին Շաքիրին, Ջեմալ Ազմիին(հրամայել էր Տրապիզոնում 15000 հայ երեխաների ծովում խեղդել) ու նրանց թիկնապահներից մեկին` Արամ Երկանյանն ու Արշավիր Շիրակյանը խույս տվեցին ոստիկանության հետապնդումից:

1922 թվականից Արամ Երկանյանը հաստատվեց արտասահմանում: Սկզբում հաստատվեց Ռումինիայում, ապա անցավ Լատինական Ամերիկա` հանգրվանելով Արգենտինայի Կորդոբա քաղաքում:
Մահացել է 1934թ օգոստոսի 2-ին (Կորդոբա, Արգենտինա):

Այս բոլոր սպանությունները կատարվել են «Նեմեսիսի» գործողության շրջանակներում: «Նեմեսիսը» ՀՀԴ կուսակցության կազմակերպած հատուկ գործողություն էր՝ ահաբեկման միջոցով հայոց Մեծ եղեռնը կազմակերպող և իրականացնող երիտթուրքական կառավարության պարագլուխներին պատժելու նպատակով: Նեմեսիս կամ Նեմեզիս (հուն.` Νέμεσις) է կոչվել հին հունական վրեժխնդրության աստվածուհու անունով։

Ընդանուր հաշվով գործողությանը մասնակցում էր 9 վրիժառու.

Արմեն Գարո /http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e2/Pastermajian-Karekin.JPG/ (Գարեգին Պաստերմաջյան),

 Շահան Նաթալի /http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/0/09/Nemesis_Shahan_Natalie.jpg/ ,

Միսաք Թորլաքյան /http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/1/13/Nemesis_misak_torlakian.jpg/,

Արշավիր Շիրակյան

/ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/3/3f/Nemesis_arshavir_shiragian.jpg/,

Արամ Երկանյան

/ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/d/d2/Nemesis_aram_yerganian.jpg/,

Արտաշես Գևորգյան

/ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/c/c7/Nemesis_ardashes_kevorkian.jpg/,

Պետրոս Տեր-Պողոսյան

/ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/2/21/Nemesis_bedross_der_boghosian.jpg/, Ստեփան Ծաղիկյան

/ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/3/35/Nemesis_sdepan_dzaghigian.jpg/,

Սողոմոն Թեհլերյան

/ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/hy/4/41/Soghomontehlirian1.jpg/

Հակոբ Մելքումով

/ http://www.azg.am/IMAGE/2010/201023309.jpg/:

Հիմնական գործողությունների ընթացքում սպանվել է Թալեաթ փաշան՝ Օսմանյան Թուրքիայի Ներքին գործերի նախարարը, Երիտասարդ Թուրքեր կազմակերպության ղեկավար և Եղեռնի գլխավոր կազմակերպիչը, Սայիդ Հալիմը՝ երիտթուրք կուսակցության առաջին կաբինետի ղեկավարը, Ջեմալ Ազմիը (հրամայել էր Տրապիզոնում 15000 հայ երեխաների ծովում խեղդել) ՝ Տրապիզոնի նահանգի նախկին նահանգապետը, Բեհաեդդին Շաքիրը՝ «Թեշքիալաթվականը և մահսուսե» կազմակերպության հիմնադիրը, Ջեմալ փաշան՝ Օսմանյան Թուրքիայի Պաղեստինյան Ճակատի Հրամանատարը և Երիտասարդ Թուրքեր կազմակերպության ղեկավարներից մեկը, Ֆաթալի Խան Խոյսկին՝ Ադրբեջանի նախկին վարչապետը և Բիհբութ Ժիվանշիր Խանը՝ Ադրբեջանի ներքին գործերի նախկին նախարարը:

Ընդհանուր հաշվով «Նեմեսիսի» գործողությունը կարելի է համարել հաջողված և իմ կարծիքով միանգամայն տեղին և արդարացված: Այսօր Թուրքիան հերքում է ցեղասպանությունը չնայած դրա գոյությունը ակնհայտ է և անհերքելի: Չեմ կարծում, որ մոտակա ժամանակներում Թուրքիան կընդունի այն, քանի որ ցեղասպանության հարցը գնալով դառնում է ոչ արդիական և հարցը ամենևին դրա եղելության մեջ չէ, այլ Թուրքիաի՝ որպես պետություն, շահերի և պարտականությունների մեջ: Քանի որ ընդունելով ցեղասպանությունը նա ստիպված կլինի փոխհատուցել հայ ժողովրդի կորուստը թե՛ մշակութային, թե՛ տնտեսական և թե՛ հողային տեսանկյունից, իսկ դա ուղակի ձեռնտու չէ Թուրքիայի համար:

Այսպիսով կարծում եմ պետք է կամ համախմբվել և վերջնականապես հասնել ցեղասպանության ընդունմանը, կամ մոռանալ և թաղել այս իրադարձությունը պատմության էջերում: Չնայած եթե նայենք մեր այսօրվա «Հայաստան» կոչվածին, չեմ կարծում որ կարելի է մեծ հույսեր փայփայել: Անգամ եթե մենք վերադարձնենք մեր արևմտյան հայաստանը և ետ ստանանք մեր մշակութային կոթողները, ես համոզված եմ դրանք չեն վրիպի մեր սիրելի քյաբաբասեր հասարակության հորիզոնից և դրանց կողքին հրաշքով կհայտնվեն մեր սիրելի «քյաբաբնոց» կոչվածները: Էնպես որ եկեք դեռևս պահենք մեր ուտոպյական գաղափարները և երազանքները պայծառ, հիասքանչ և միասնական հայաստանի մասին մեր կուսակցությունների նախընտրական խոստումների ցուցակում և սկզբի համար գոնե փորձենք պահպանել այն, ինչ ունենք, իսկ ինչպես տեսնում ենք այսօրվա պատկերով դա մեզ մոտ «այդքան էլ» չի ստացվում:

Ինչևէ , լինենք օպտիմիստ, և մի քիչ էլ ռեալիստ: Իմ կարծիքով ամեն ինչ դեռ կորած չէ, եթե մենք դեռ ունակ ենք համախմբվելու: Չկորցնենք մեր ինքնությունը, չէ որ գլոբալիզացիան սպառնում է բոլորիս:

Աղբյուրներ որոնցից օգտվել եմ՝

http://www.galatv.am/news/view/april_2404201396.html http://genocide.am/article/killings_of_the_genocide_criminals.html?armenian

http://genocide.am/article/why_mets_yeghern_qualifies_as_genocide.html?armenian

http://lenahovsepyan.com/?p=1956
http://www.oukhtararati.com/grqer/6_05_3.php

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D5%B6_%D4%B9%D5%A5%D5%B0%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6

http://www.galatv.am/news/view/april_2404201396.html

http://lenahovsepyan.com/?p=1956

http://hovsepgevorgyan.wordpress.com/%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6/%D5%B6%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%BD%D5%AB%D5%BD/%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B4-%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6/

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4_%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6

http://www.arfd.info/hy/?p=11278

http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1485

http://www.oukhtararati.com/grqer/6_05_2.php

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D6%80_%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6

http://www.arfd.info/hy/?p=14024

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D5%84%D5%A5%D5%AC%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6

http://mediainform.am/dates-arm/topic.php?id=2255

http://www.azg.am/AM/2010121718

http://www.anunner.com/name/biography/%D4%B1%D5%90%D5%8F%D4%B1%D5%87%D4%B5%D5%8D_%D4%B3%D4%B5%D5%8E%D5%88%D5%90%D4%B3%D5%85%D4%B1%D5%86_(%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6)_%D4%B3%D4%B1%D4%BC%D5%88%D5%92%D5%8D%D5%8F%D4%BB

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%BD%D5%AB%D5%BD_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%A1%D5%A9_%D6%83%D5%A1%D5%B7%D5%A1

http://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8B%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%AC_%D6%83%D5%A1%D5%B7%D5%A1

http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1485

Շնորհակալություն ուշադրության համար:

Continue reading →

Մաթեմատիկա

253.

a_n=n²-7

a₁=1²-7

a₁=-6

254.

a_n=2n²-3

1) a7-a₆=95-69=27

Continue reading →

Friendship

The majority of people haven't the correct idea of friendship. For example I have very few friends, because they shouldn't be much. The most important thing for being good friends, for me, is to be ready to help one another in any situation, nevertheless how difficult it is, to support one another and to solve all the problems together. And never mind, that the friends may have different interests and hobbies, different likes and dislikes. They say that the friend in need is a friend indeed. I think it’s true.

There are people who believe that their friendship should be put on the show, I do not think so. No matter who it refers to your friendship, he believes about you, because now there are many examples where people are friendly with each other not so much because they want to have support, you can rely on, but due to some other reasons. For example, a high social status, good position in the company, it looks good, dresses, people are drawn to it, so everybody wants to be his friends, are pathetic and wrong.

Friends can’t be many, one , maybe two or three in a lifetime. And the rest of dozens and hundreds - it's just friends, comrades and acquaintances. Yes, good, nice, wonderful, but it's not friends .I have few friend, and I love them very much, and I hope they will stay with me forever.

Continue reading →

Էկոլոգիա.Անհատական աշխատանք

1.      Իմ էկո բառարանը - գրել հետևյալ տերմինների բացատրությունները, ավելացնել այնպիսիք, որոնք դուք գիտեք և ցանկում չկա  նշված

·         Աղետ-  պատահար է, որն առաջանում է բնական կամ տեխնածինարտակարգ իրավիճակների արդյունքում, իր հետ բերելով մարդկանց մահ կամ այս կամ այն օբյեկտի պատմության մեջ անուղղելի հետևանքներ:

·         Աղտոտում(Ռադիոակտիվ,ջրերի,կենսաբանակամ,մթնոլորտի)- մարդկանց, բույսերի և կենդանիների կենսագործունեության վրա բացասաբար ազդող նյութերի թույլատրելի քանակի գերազանցումն է միջավայրում:

·         Արգելոց-  բնության կամ ջրային տարածքի հատուկ պահպանման տեղամաս, որն ունի գիտական, մշակութային, հողապաշտպան, ջրապաշտպան և պատմական նշանակություն։ 

·         Արգելավայր-  բնության հատուկ պահպանվող տարածք է, չափանմուշային, գիտական, կրթական, պատմամշակութային, տնտեսական արժեք ներկայացնող բնականէկոհամարգերի և դրանց բաղադրիչների` բույսերի ու կենդանիների տեսակների արդյունավետ պահպանությունը, նպատակային կայուն օգտագործումն ու բնական վերարտադրությունն ապահովող, օրենքով սահմանված, մշտապես կամ ժամանակավորապես առանձնացված տարածք:  Ի տարբերություն արգելանոցի, հատուկ պահպանության են վերցվում բնական համալիրի առանձին բաղադրատարրեր՝ հողեր, բույսեր, կենդանիներ, ձկներ, թռչուններ։ 

·         Բնություն- մարդուն շրջապատող ֆիզիկական միջավայրն է և սովորաբար ընդգրկում է ֆիզիկական տիեզերքի բոլոր առարկաներն ու երևույթները, բացի նրանցից որոնք ստեղծված են մարդկանց կողմից։

·         Բնօգտագործում- ընդհանրապես բնական ռեսուրսների և բնական պայմանների օգտագործումը մարդու կողմից:

·          

·         Բնապահպանություն-  երկիր մոլորակի բնական ռեսուրսների պահպանման, վերականգնման և ռացիոնալ օգտագործման չափերի ամբողջությունն, ինչպես նաև ֆլորայիու ֆաունայի բազմազանությունը, ընդերքի հարստությունը, ջրերի և մթնոլորտային օդի մաքրությունը։

·         Դեգրադացիա- հումքի որակի վատթարեցումն է

·         Էկոլոգիա- գիտություն է կենդանի օրգանիզմների և նրանց համակեցությունների միմյանց միջև ու շրջակա միջավայրի միջև հարաբերությունների մասին: 

·         Էկոլոգիական կուլտուրա- համաշխարհային մշակույթի զարգացման փուլ, որը բնութագրվում է մարդկության կողմից էկոլոգիական հիմնախնդիրների առաջնահերթ լուծման խոր գիտակցությամբ:

·         Էկոլագիական ճգնաժամ- բնության ու մարդկային հանրության միջև փոխհարաբերությունների լարված վիճակ. կտրուկ շրջադարձ ինչ-որ հարցում, անցումային շրջան:

·         Էկոհամակարգ- կենսաբանական համակարգ, որը կազմված է կենդանի օրգանիզմների համայնքից` բիոցենոզից, նրանց բնակության միջավայրից`կենսատոպից, կապի համակարգից` որը էներգիայի և նյութի փոխանակություն է իրականանում նրանց միջև: Էկոլոգիայիհիմնական հասկացություններից է:

·         Էրոզիա- հողմահարման ժամանակ ապարների քայքայումն է՝ վերածվելով փուխր նյութի կամ հանքաքարերի լուծույթի։

·         Թափոն- բնական միջավայրն աղտոտող նյութերի, արդյունաբերական ու գյուղատնտեսական  ձեռնարկությունների գործունեության երկրորդական արդյունք, արտադրության մնացուկ:

·         Կոմպոստ- Գյուղատնտեսության բնագավառում կոմպոստը լայնորեն օգտագործվում է` որպես օրգանական պարարտանյութ: Այն պատրաստվում է բոլոր տեսակի մնացորդներից, մոխրից, տորֆից և այլն: Կոմպոստային կույտերի բարձրությունը մոտավորապես պետք է լինի 1մ: Կոմպոստային կույտերը առավել ճիշտ է կուտակել կավաշերտի վրա: Կույտի ներքևի շերտը պետք է կազմված լինի ճուղերից, ծղոտից կամ այլ չոր բուսական մնացորդներից, որոնք լավ են պահում ջուրը:

·         Որսագողություն- արգելված կենդանատեսակների որս արգելված վայրերում:

·         Ջերմոցային Էֆեկտ - մթնոլորտի մերձերկրային շերտում փոշու, ածխաթթու գազի ու մեթանի պարունակության ավելացման պատճառով հողագնդի մթնոլորտի ջերմացում: Գազի ու փոշու խառնվածքը ներգործում է ինչպես պոլիէթիլային թաղանթը ջերմոցի վրա, հողի մերին շերտերում ազատ բաց է թողնում Արևի ճառագայթները, սակայն կասեցնում հողի արտադրած ջերմությունը, ինչի շնորհիվ թաղանթի տակ տաք միկրոկլիմա է առաջանում:

·         Ռացիոնալ բնօգտագործում- բնական էկոհամակարգի օգտագործման համակարգ, որն ապահովում է էկոհամակարգի ռեսուրսների պահպանումը և խելամիտ օգտագործումը:

·         Ռեսուրս-  բնության մարմիններ և ուժեր, որոնք արտադրողականության զարգացման և ուսումնասիրության տվյալ փուլում կարող են օգտագործվել մարդկային հասարակության պահանջմունքների բավարարման համար:

·         Սողանք- Սողանքն արտահայտվում է սարերի, բլուրների թեք լանջերում, գետահովիտներում։ Այն զարգանում է տարբեր հողազանգվածներում, որոնք չունեն բնական կցորդում։ Սողանքի առաջացման պատճառներն են՝ ջրով հագենալու հետեւանքով գետնահողի բեռնվածության ավելացումը, փոսերի, իջվածքների, մակերեսային շերտերի տակ ջրակայուն կավի զանգվածի առկայությունը, երկրաշարժի եւ այլ ուժեղ պայթյունների հարուցած ցնցումները։ 

·         Քաղծկեղածին-  նյութեր կամ ֆիզիկական գործոններ, որոնք ընդունակ են առաջացնել չարորակ գոյացություններ և/կամ նպաստել դրանց զարգացմանը:

3.      Էկոլոգիական աֆորիզմներ-գտնել ասույթներ, աֆորիզմներ, որոնք վերաբերվում են շրջակա միջավայրի պահպանությանը, այն շահագործելուն, կատարել աֆորիզմների վերլուծություն(10աֆորիզմ,ևս մեկը հորինել սեփական երկրի կամ շրջապատի օրինակով):

Ջուր, ջուր ամենուր, բայց խմելու ոչ մի կաթիլ չկա։

.Երբ կարմիր գրքում գրանցվեն բոլոր կենդանիները, հերթն արդեն կհասնի մարդկանց:

Մարդը կառավարում է բնությունը` դեռևս չկարողանալով կառավարել ինքն իրեն:

 Բնությունը այնպես է հոգացել ամեն ինչի մասին, որ ամենուր կարող ես գտնել սովորելու ինչ-որ բան:

   Լեոնարդո Դա Վինչի

Բնությունը միշտ ճիշտ է, սխալներն ու մոլորությունները գալիս են մարդկանցից:

Յոհան Գետե

·         Լավ է այնտեղ, որտեղ մենք դեռ ոտք չենք դրել, բայց վատ այնտեղ, որտեղ արդեն հասցրել ենք լինել:

Continue reading →

Ֆիլմի վերլուծություն

Առաջին հայացքից ֆիլմը պատմում է մի կնոջ մասին, որը մեկնել էր պատերազմող շրջաններ՝ լավ լուսանկարի հետևից, որը պետք է նրան բերեր այդչափ ցանկալի մրցանակը: Բայց իրականում այն մարդկային խղճի մասին է, կնոջ՝ որպես լուսանկարիչ և որպես մարդ  էությունների բախման: Կարծում եմ ֆիլմը հաջողված է, քանի որ ընդամենը 5 րոպեում այն կարողանում է մեր մեջ առաջացնել տարբեր զգացումներ(հուզմունք, զայրույթ, տխրություն, հիասթափություն և անգամ զզվանք): Այն այսչափ ազդեցիկ դարձնելու համար հեղինակը օգտագործել  է հիմնականում հակադրությունների մեթոդը, այսինքն տարբեր առարկաներ հակադրելով ընդգծվել են տարբեր իմաստներ: Օրինակ՝ կնոջ հիշողությունները մռայլ են ի տարբերություն ներկայի:  Աչքերը ներկելիս այն նույն հայացքը, որով նա նայում էր այդ աղջկան: Շպարվելուն տրամադրված այդ երկարատև ժամանակը և այն կարճատև վայրկյանները որոնց ընթացքում որոշվեց այդ երեխայի կյանքի և մահվան հարցը: ԵՎ ի վերջո այն սիրալիր ձևական և կեղծ ժպիտները, որոնցով մրցանակաբաշխություն մասնակիցները նայում էին այդ նկարին, որը իրականում շատ տխուր, դաժան և ցավալի իմաստ էր արտահայտում իր մեջ:

Այսպիսով այս ֆիլմը մարդկային շահի, անմարդկայինության և անսրտության մասին է: Հեղինակը փորձել է դիտողի մեջ առաջացնել մարդասիրական զգացմունք: Կարծում եմ ինչ-որ չափով դա ստացվել է:

Continue reading →